Ekonomi Haberlerini Ne Kadar Anlayabiliyorsunuz ?

Ekonomi bireylerin, kurumların ve toplumun kıtlık durumuyla nasıl başa çıkmayı seçtiğini inceleyen bir bilim dalı yani bir anlamda bizim parasal yönden hayat mücadelemizi inceleyen, hayatın tam da merkezinde bir bilim. Bu anlamda hepimiz birer ekonomistiz, gelir ve giderlerimizi planlıyor, bütçe ve harcamalarımızı düzenliyor ve elimizdeki kaynakları en iyi şekilde kullanmak için tercihlerde bulunuyoruz. 

Tercihlerimizi belirleyen ise ülke ve hatta dünya ekonomisi, bu nedenle de ekonomiyi takip ediyoruz. Takip ediyoruz etmesine de ne kadarını anlayabiliyoruz? İstihdam, emisyon, para arzı, cari açık, enflasyon vb. pek çok terim duyuyoruz. Eğer ki ekonomi üzerine bir eğitiminiz yoksa evet duyduklarınızın az çok neyi ifade ettiğini anlayabilirsiniz ancak ekonomiyi daha iyi kavrayabilmek için çok derinlemesine olmasa bile biraz detayları bilmek emin olun pek çok konuya olan bakış açınızı değiştirecek. İsterseniz birkaç örnekle her zaman duyduğumuz terimlerin gerçekte neyi ifade ettiğini görelim...

İstihdam ve İşsizlik

Ekonomi bilimine göre 15 yaş ve üstü, çalışma çağındaki nüfusu oluşturuyor. 

iş gücü : Çalışma çağındaki nüfustan istihdam edilenler + işsizler

Kim bu işsizler ? İşsizler, çalışma çağında olup son 4 hafta içerisinde iş aramak için başvuru yapanlar. Yani işsiz olmakla birlikte son 4 haftadır herhangi bir iş başvurusu yapmadıysanız, işsiz sayılmıyorsunuz. Buna bağlı olarak haberlerde duyduğunuz işsizlik oranına da dahil olmuyorsunuz. Zira işsizlik oranının formülü aşağıdaki gibi... 

işsizlik oranı: (işsizler / iş gücü) X 100  

Yani, 15 yaş üstü 10.000 kişi varsa ve bunların 2000'i çalışmıyor fakat çalışmayanların 500'ü son 4 haftadır herhangi bir iş başvurusu yapmadıysa, işsizlik oranı sizin düşündüğünüz gibi % 20 değil takribi % 15 olarak hesaplanıyor. Dolayısıyla "geniş işsizlik oranı " dediğimiz gerçek oran çok daha fazla oluyor.

Emisyon Hacmi Nedir ? 

Emisyon, kağıt para basıp dolaşıma sokmak demektir. Emisyon hacmi ise Merkez Bankası tarafından basılıp piyasaya sürülen paradır. Emisyon hacmini belirleyen ise para talebidir. Para ise 3 nedenden dolayı talep edilir.

• günlük alışveriş (işlem amaçlı)
• tasarruf amacıyla
• karlı yatırım yapma (spekülasyon amacıyla)

Para Arzı Nedir ? 

Para arzı bir ekonomide bir dönemde piyasada bulunan para stokudur. M harfi ile gösterilir. Dar para arzı ve geniş para arzı diye 2'ye ayrılır. 

Dar para arzı 2 şekilde hesaplanır. M0 ve M1

M0= ((Dolaşımdaki banknotlar + madeni paralar) - bankalardaki nakit )

M1 = M0 + Bankalardaki vadesiz mevduat

Geniş para arzı (M2) 

M2= M1 + Vadeli mevduat

Para Arzını Ne Etkiler ? 

Para arzını tabi ki Merkez Bankası ve diğer bankalar etkiler. Dolaşımdaki parayı tedavüle sokan Merkez Bankasıdır. Bankaların etkisi ise şöyledir: Örneğin birileri bankaya mevduat hesabına para yatırır. (100.000 TL). Yasa gereği banka bunun misal % 10'unu karşılık ayırıp, Merkez Bankasına yatırmak zorundadır. Ve kalan 90.000 TL'yi kredi olarak kullandırır. Örneğin 90.000 TL  krediyi çeken kişi de bu parayı yine bankaya yatırsın. Bu sefer banka bu 90.000 TL'nin de % 10'unu karşılık olarak ayırıp Merkez Bankasına yatırır. Bu, bu şekilde devam eder ve bankalar para arzını etkileyen aslında temel kurumlardır. Ayrıca Merkez bankası faiz oranı ve bankaların karşılık oranlarını değiştirerek de para arzında oynama yapar.

Cari İşlemler Dengesi Nedir ? Cari Açık / Cari Fazla? 

Bir ekonomide

Toplam döviz gelirleri = Toplam döviz giderleri (Cari işlemler dengesi)

Toplan Döviz gelirleri > Toplam döviz giderleri (Cari fazla)

Toplam Döviz giderleri > Toplam döviz gelirleri (Cari açık) 

Enflasyon, Dezenflasyon, Stagflasyon  ? 

Enflasyon = Fiyatlar genel düzeyinde görülen hızlı ve sürekli artıştır. Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu olarak 2'ye ayrılır. Biz de enflasyonu Tüik verileri olan TÜFE ve ÜFE oranları ile yani tüketici fiyat endeksi (talep enflasyonu), üretici fiyat endeksi (maliyet enflasyonu) oranlarına göre değerlendiririz. 

Dezenflasyon= Enflasyonun tersine, fiyat artış hızının zaman içinde azalmasıdır. 

Stagflasyon = Durgunluk ile enflasyonun bir arada görülmesidir. Böyle durumlarda işsizlik oranı ile birlikte fiyat oranları da hızla artar

Yukarıda çok sık karşılaştığımız bazı ekonomi terimlerinin kısa tanımlarını gördük. Ekonomiye dair haberleri biraz da olsa anlayabilecek düzeyde bilgi edinmek istiyor, lakin ekonomi hakkında hiçbir bilgi birikiminiz olmadığı için sizi çok zorlamayacak, kolay anlaşılır bir kaynak arıyorsanız, Mahfi Eğilmez'in Kolay Ekonomi kitabı ve Alfred Mill'in Ekonomi 101 kitapları sizlere yardımcı olacaktır.