Cemo - KEMAL BİLBAŞAR

Kemal Bilbaşar'ın Türk Dil Kurumu Roman ödülünü kazanmış olan eseri Cemo; Doğu Anadolu'nun aşiret düzenini, etnik yapısını, birey olamayan köleleşmiş insanlarını, meta gibi alınıp satılan kadınlarını konu alır.

Son dönemlerde Kurtuluş Mücedalesi ve Cumhuriyet dönemi Türkiye'sini daha iyi anlayabilmek için o dönemi yansıtan romanlar okuyorum. Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Yaban adlı yapıtı İnönü Zaferleri ve Sakarkarya Meydan Muharebesi'nin cereyan ettiği dönemlerde ki Anadolu Halkını resmederken, Kemal Bilbaşar'ın Cemo'su da Cumhuriyetin ilk yıllarında kul olmak, bir ağaya tabi olmak dışında birey olarak kendini var edemeyen Anadolu insanının, Cumhuriyet rejimi ile imtihanını konu alır. 

Hikaye Doğu Anadolu'da geçer. Aşiret reislerinin tek söz sahibi olduğu, toprağı ve yaşama hakkı olmayan, ağanın kulu olarak sömürülen insanların bulunduğu, kadınların bir mal gibi alınıp satıldığı bir diyarda. Lakin artık Cumhuriyet rejimi kurulmuş, aşiret reislerinin düzenine Mavi Gözlü Sarı Saçlı Paşa çomak sokmuştur. Buna karşı isyanlar olur. Şeyh Sait isyanı gibi. Bu isyana karşı Paşa'nın yanında dişe diş savaşır Cano. İsyan bastırılıp geri döndüğünde karısı ölmüş geriye yetim Cemo'su kalmıştır. 

Önceleri Cano ile Cemo'nun, sonradan onlara katılan Cemo'nun yavuklusu Memo'nun önderliğinde köy halkının ağalar ile mücadelesi anlatılır, roman boyunca. Ağa'ya diş bilemekte kararlı köy halkı toplanıp, devletten yardım isterler. Yeni Cumhuriyet ağalık sistemini yıkmak için yardım eder köylülere. Barınmaları ve işletmeleri için hem toprak verir hem de kamu bankalarından kredi sağlar köy halkına. Her biri eşit, kendi topraklarını ekip biçen, işlerini imece usulü çözümleyen tipik bir komün düzeni kurar köylüler. 

Lakin zaman geçer bu mutlu düzen uzun sürmez, ağa rahat bırakmaz halkı. Ağanın gücüne karşı koyamayan halk yine devlete sığınır, ancak genç cumhuriyetin gücü o zamanın şartlarında bir yere kadardır. Bu sefer arka çıkamaz halka.

Ağaların, şıhların acımasız çarkının dişlileri arasında malları mülkleri gibi umutları da yok olup gider zavallı köylülerin. 

Bugün ülkenin bir kesiminde hala aşiretler söz sahibidir. Dünün genç Cumhuriyet'inin atmak istediği adımları yeterince ileriye götüremediğimiz için belkide vatanın bir yarısı kan ağlamaktadır. Kemal Bilbaşar'ın eseri bu yaraya parmak bastığı için değerli ve okunulması gerekli bir baş yapıttır.

Bu kitap Atıf Yılmaz'ın yönetmenliğinde sinemaya da uyarlanmış. Baş rollerini Türkan Şoray ve Fikret Hakan'ın paylaştığı bu filmin çekimleri sırasında attan düşen Türkan Şoray felç olma tehlikesi atlatmıştır.

KEMAL BİLBAŞAR